• Մեր մասին
  • Ինչպես խոսել երեխայի հետ սեռականության մասին
  • Ինչպես հղել մեզ հարց
  • Կապ
[email protected]
Login

Login
ՍեռականությունՍեռականություն
  • Մեր մասին
  • Ինչպես խոսել երեխայի հետ սեռականության մասին
  • Ինչպես հղել մեզ հարց
  • Կապ

Մարմնի անձեռնմխելիություն և սեռական բռնություն

Երեխաների նկատմամբ բռնություն և մարմնի անձեռնմխելիություն

Երեխաների նկատմամբ բռնությունը լուրջ հիմնախնդիր է ամբողջ աշխարհում, իսկ կանխարգելմանն ուղղված գործողությունները համարվում են ցանկացած պետության առաջնային հիմնախնդիրներից մեկը: Հայաստանի Հանրապետությունը վավերացրել է երեխաների պաշտպանության հիմնահարցերին վերաբերող հիմնական միջազգային մի շարք ակտեր, որոնցից առանցքային է համարվում «Երեխաների իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի 1989 թվականի կոնվենցիան: Ըստ ՄԱԿ-ի տվյալների` աշխարհում յուրաքանչյուր 10 երեխաներից  6-րդը իր խնամակալի կողմից ենթարկվում է դաժան վերաբերմունքի կամ որևէ տեսակի բռնության:

Առանձնացվում է երեխաների նկատմամբ դաժան վերաբերմունքի կամ բռնության 4 հիմնական տեսակ՝ ֆիզիկական, սեռական, անտարբերություն/անտեսում և հոգեբանական բռնություն: Հարկ է նշել, որ սույն նյութում առավելապես մանրամասն վերլուծության է ենթարկվելու երեխաների նկատմամբ բռնության հիմնական տարատեսակներից սեռական բռնությունը, իսկ մնացած 3 տարատեսակների   միայն նկարագրությունն ու դրսևորումներն են նշվելու: Այսպես՝ ֆիզիկական բռնություն համարվում է երեխային նպատակաուղղված ֆիզիկական վնաս հասցնելը` ծեծելը, հրելը, թափահարելը, խեղդելը, երեխայի համար անհարմար դիրքով կանգնել ստիպելը՝ “անկյուն կանգնեցնել” և այլն: Հոգեբանական բռնություն համարվում է երեխայի նկատմամբ հոգեկան ճնշում գործադրելը.  դրսևորումներն են սպառնալիքը, վախեցնելը՝ հայացքով կամ բառերով, մեկուսացնելը, ազատության սահամնափակումը, ծաղրելը և այլն: Անտարբերությունը՝ որպես  երեխաների նկատմամբ բռնության տեսակ  բնորոշվում է որպես երեխայի կենսական պահանջների բավարարման համար անհրաժեշտ չափանիշներից միտումնավոր զրկելը կամ չապահովվելը. դրսևորումներից է երեխային հոգեբանական կամ ֆիզիկական բավարար խնամք չտրամադրելը:

Սեռական բռնությունը երեխաների իրավունքների ոտնահարման լուրջ հիմնախնդիրներից մեկն է, որին երեխան/անչափահասը կարող է բախվել տանը, ուսումնական հաստատությունում, դրսում, ճամփորդելիս, համացանցի միջոցով, բակում և այլ վայրերում: Ըստ ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամի (ՅՈՒՆԻՍԵՖ)` 2014 թվականի տվյալների 120.000.000 աղջիկ ենթարկվում է սեռական բռնության մինչև 20 տարին բոլորելը: Ըստ նույն հետազոտության տվյալների՝ տղաների թիվն ավելի քիչ է, իսկ իրական բռնության պատկերն ավելի մեծ, քանի որ սեռական բռնությունը տարբեր երկրներում, ելնելով մշակութային, գենդերային նորմերից և կարծրատիպերից, չի բարձրաձայնվում: Այսպես, սեռական բռնություն համարվում է երեխային կամ դեռահասին օգտագործելը  սեռական հաճույք ստանալու նպատակով. սեռական բռնության դրսևորումներ են համարվում  երեխաների նկատմամբ ցանկացած գործողության դրսևորումները (հայացքներ, համբույրներ, հպումներ, շոշափումներ, կատակներ, սպառնալիքները և այլն), որոնք վերաբերում են երեխայի սեռականությանը, ինչպես նաև անչափահասին հարկադրելը, որպեսզի ներկա գտնվի կամ մասնակից լինի սեռական հարաբերությանը, երեխաներին  ներգրավվելը պոռնոգրաֆիկ, էրոտիկ նյութերի նկարահանումներին կամ երեխաներին նման բովանդակությամբ տեսահոլովակներ/նկարներ ցուցադրելը, երեխային հետևել, երբ վերջինս լոգանք է ընդունում կամ հագուստն է փոխում, բռնաբարությունը, որը կարող է իրագործվել ոչ միայն սեռական օրգանի միջոցով, այլ նաև մարմնի ցանկացած այլ մասի կամ առարկայի միջոցով ներթափանցումով:

Ծնողների համար ամենաառաջնային և անհանգստացնող հարցերից է` ինչպես  կարող են հասկանալ կամ նկատել, որ իրենց երեխան ենթրակվել է սեռական բռնության:  Ստորև ներկայացնում ենք հիմնական ցուցանիշները, որոնց առկայության դեպքում անհրաժեշտ է խոսել երեխայի հետ և կարելի է  դիմել նաև համապատասխան մասնագետների.

  • Արտազատումներ կամ արյունահոսություն հեշտոցից/հետանցքից
  • Հեշտոցի/հետանցքի ցավ, քոր կամ այտուցվածություն
  • Սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակներ
  • Դժվար, ցավով ուղեկցվող միզարտադրություն կամ արտաթորանք
  • Կապտուկներ, հետքեր կամ վնասվածքներ անչափահասի կրծքերին, հետույքին, որովայնի ստորին հատվածներում, կոնքերի ներքին մակերեսին
  • Հաճախամիզություն և միզուղիների կրկնվող վարակներ
  • Սերմնահեղուկի հետքեր կամ արյուն ներքնազգեստի/ հագուստի վրա
  • Ստամոքսի կամ որովայնի կրկնվող ցավեր
  • Գլխացավեր
  • Քայլելու կամ նստելու դժվարություններ
  • Ախորժակի բացակայություն, սրտխառնոց, փսխումներ
  • Ինքնավնասման գործողություններ, ինքնասպանության մտքեր
  • Մեկուսացում
  • Ագրեսիվության մակարդակի բարձրացում
  • Անընդհատ լողանալու կամ այլևս հիգիենային չհետևելու միտում
  • Գիշերային մղձավանջեր, քնի խանգարումներ
  • Վախեր հակառակ սեռի հետ շփումի
  • Անչափահասի տարիքին ոչ բնորոշ գիտելիքներ սեռականության վերաբերյալ կամ անսովոր ուշադրություն մեծահասակաների սեռական հարաբերությունների նկատմամբ
  • Տարիքին ոչ բնորոշ հետաքրքրություն այլ մարդկանց սեռական օրգանների հանդեպ
  • Հաճախակի և ակնառու ձեռնաշարժություն հանրային վայրերում կամ այլ մարդկանց ներկայությամբ
  • Հղիություն
  • Մարմինը փակելու /թաքցնելու միտում
  • Ֆիզիկական շփումներից խուսափելը, օրինակ, հրաժարվել գրկախառնվել մայրիկի հետ
  • Դեպրեսիա, տրամադրության անկում
  • Սեռական հարաբերություններ պատահական մարդկանց հետ կամ արտահայտված բացասական վերաբերմունք սեռական հարաբերությունների նկատմամբ

Հարկ է նշել, որ սեռական բռնության նշանները բազմազան են և բացի վերոգրյալներից, երեխայի մոտ կարող են դիտվել նաև այլ նշաններ, որոնք նշված չեն:

Երբ սեռական կոնտակտը կամ հարաբերություններն իրականանում են արյունակցական կապեր ունեցող անձանց կամ մերձավոր ազգականների միջև, դա կոչվում է ինցեստ: Նախկինում և ներկայումս ինցեստը ամենատարածված տաբուն է բոլոր մշակույթներում: Ցավոք սրտի, շատ երեխաներ են դառնում ինցեստի զոհեր:  Որքան էլ զարմանալի  լինի, բայց երեխայի սեռական շահագործումը հաճախ պատահում է ընտանիքի անդամների կողմից: Ինցեստի ենթարկվում են և’ իգական, և’ արական սեռի երեխաները, սակայն շատ մարդիկ խուսափում են այդ մասին խոսելուց, քանի որ դա կատարվում է ընտանիքի ներսում, այն դեպքում, երբ ընտանիքը պետք է լինի ապահով վայր երեխայի համար: Ե’վ ինցեստը, և’ երեխայի հանդեպ սեռական բռնությունը փշրում են երեխայի վստահությունը մեծահասակի հանդեպ /հատկապես վստահելի մեծահասակի/: Ինցեստի զոհերի հարաբերակցությունը հետևյալ կերպ է՝ տղաներից 5-ից մեկը և աղջիկներից 3-ից մեկը, մինչ չափահաս դառնալը ենթարկվում են ինցեստի:

Ինցեստի պատանի զոհերը կարող են կասկածել, որ իրենց փորձը ինցեստ է, հատկապես, եթե նրանք ինցեստի ժամանակ սեռական հաճույք են ստացել: Սակայն սեռական հաճույքը չի վկայում համաձայնության մասին: Բացի այդ, սեռական կոնտակտը անչափահասի հետ հանցանք է:

Ցավալի է երեխայի համար ընդունել այն, որ սիրված լինելու փոխարեն դառնում է բռնության զոհ ընտանիքում և ժամանակի ընթացքում անձն ավելի հարմարավետ է զգում իրեն արդեն ծանոթ զոհի դերում: Զոհերը հաճախ ենթադրում են, որ ավելիին և լավին արժանի չեն: Հետագայում դժվարանում են կառուցել առողջ հարաբերություներ` հիմնականում ունենալով ծնողավարության խնդիրներ: Ինցեստի զոհերի համար դեպքի մասին հայտարարությունը դժվար հայեցակարգ և մտապատկեր է:

Մարմնի անձեռնմխելիություն

Կարևոր է երեխայի մարմնի անձեռնմխելիության հարցին անդրադառնալ նրա կյանքի տարբեր փուլերում: Մարմնի անձեռնմխելիության մասին խոսելիս չենք կարող չդիտարկել դրա իրավական կողմը: Ի ծնե երեխան ունի իր մարմնի անձեռնմխելիության իրավունք /Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագիր/. իրավունք որոշում կայացնելու իր մարմնի հետ կատարվող ցանկացած գործողության վերաբերյալ՝ խնամք, բժշկական միջամտություն, գրկախառնություն և այլն:

“Իմ երեխայի հետ դա չի կատարվի…”, “Մեր ընտանիքում բռնություն չկա…” հաճախ հանդիպող արտահայտություններ ծնողների կողմից, ովքեր հավատալով այն կարծրատիպին, որ սեռական բռնությունը կատարվում է որոշ տիպի ընտանիքներում, հետևողական չեն իրենց երեխաների նկատմամբ:  Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ երեխային պետք է պատրաստել, իրազեկել՝ կանխելու համար սեռական բռնության հնարավոր դեպքերը, քանի որ վտանգը միշտ կա երեխայի համար, նույնիսկ նորածնության տարիքում:

3-4 տարեկանում երեխաների մոտ դրվում է “Ես”-ի գիտակցման առաջին ծիլերը, այդ թվում նաև սեփական մարմնի գիտակցման սխեմայի հիմքերը և հենց այս տարիքից  հարկավոր է երեխային սովորեցնել մարմնի անձեռնմխելիությանը: Երեխային հարկավոր է սովորեցնել, որ մարմինն իրեն է պատկանում և ինքը կարող է որոշել այլ մարդու հետ  շփման և ֆիզիկական հպումների սահմանը:  Հարկավոր է երեխային բացատրել, որ իր մարմինը իրեն է միայն պատկանում (իհարկե  բացատրել նաև, որ երեխայի տարիքից ելնելով մարմնին հաճախ դիպչում են՝ անհրաժեշտ  խնամք կազմակերպելու համար`շեշտադրելով, որ ոչ բոլոր մարդիկ կարող են խնամել իրենց) ունի մասեր, որոնք բաց են միշտ, օրինակ՝ դեմք, ձեռքեր և այլն և մարմնի մասեր, որոնք փակ են և անձնական՝ սեռական օրգաններ, կրծքեր. մարմնի փակ մասերն անձեռնմխելի են և անձնական, ուստի իրավունք չունենք շոշափելու, ձեռք տալու այդ մասերին: Ցանկացած համբույր, դիպում, գրկախառնություն պիտի հաճելի լինի երեխայի համար, իսկ եթե դա տհաճ է երեխային, անհրաժեշտ է բացատրել, որ ինքը կարող է ասել “վերջ” կամ “ոչ”: Ցանկացած երևույթի, անհանգստացնող խնդրի մասին հարկավոր է պատմել ծնողներին կամ վստահելի մեկին, ով կօգնի իրեն, կհասկանա, չի մեղադրի և միասին կկարողանան լուծել խնդիրը:

Հարցեր, պնդումներ և պատասխաններ

Պնդում – Հաճախ երեխաները երևակայում են իրենց նկատմամբ կատարված սեռական բռնության մասին:

Պատասխան – Ծնողները սովորաբար  չեն հավատում երեխաների պատմածներին սեռական բռնության մասին, քանի որ համոզված են նրանց պատմածների երևակայական լինեու մեջ: Հնարավոր է հեշտությամբ տարբերակել երեխայի պատմածը երևակայության արդյունք է, թե իրականություն. այսպես երեխան չի կարող երևակայել սեռական ակտ,  մանրամասն պատմել/նկարագրել իր նկատմամբ կատարված գործողությունները, դրանց հաճախականությունը և այլն:  Ավելին, երեխային չլսելու և  չհավատալու պարագայում հաճախ են դեպքերը, երբ երեխան լռում է և ոչինչ  այլևս չի պատմում ծնողներին:

Պնդում – Երեխաները հաճախ հասկանում են իրենց նկատմամբ կատարվող գործողությունների բնույթը և նշանակությունը, սական կարող են որոշել ու համաձայնություն տալ սեռական հարաբերություն ունենալ, թե՝ ոչ:

Պատասխան – Հասարակությունում կա մի կարծրատիպային և սխալական մոտեցում, ըստ որի, երեխան հասկանում է իր նկատմամբ կատարվող գործողությունները. հարկավոր է ընդգծել, որ երեխան չի կարող տալ սեռական ակտիվության ցուցաբերման համաձայնություն, քանի որ չի կարող հասկանալ   սեռական հարաբերության սոցիալ-հասարակական նորմերը և չի կարող կանխատեսել դրա հետևանքները:

 Հարց – Կարո՞ղ է բռնարարը լինել ընտանիքի անդամ:

Պատասխան – Ցավոք սրտի երեխաների նկատմամբ սեռական բռնություն իրագործողներից լինում են նաև երեխայի հետ արյունակցական կապի մեջ գտնվող մարդիկ. այս երևույթը, մասնագիտական գրականության մեջ հայտնի է ինցեստ անվանմամբ: Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ սեռական բռնության ենթրակված երեխաների 24-30%-ը բռնության ենթրակվում են տանը իրենց ընտանիքի կամ մտերիմ ազգակցական կապի մեջ գտնվող անձանց կողմից: Հարկ է նշել, որ Հայաստանի Հանրապետությունն անմասն չի մնում այս խնդրից և մեր երկրում ևս հանդիպում են նման դեպքեր:

 

Հարց – Ճի՞շտ է, որ մանկության տարիներին սեռական բռնության ենթարկված երեխաները հետագայում դառնում են նույնասեռական:

Պատասխան – Ո’Չ: Սեռական կողմնորոշումը պատճառահետևանքային կապի մեջ չի մտնում սեռական բռնության ենթրակվելու հետ:

 

 Հարց – Ի՞նչպես արձագանքել, երբ երեխան պատմում է Ձեզ իր նկատմամբ կատարված սեռական բռնության մասին:

 Պատասխան

  • Լսե’ք երեխային և մի քննադատեք. ցույց տվեք, որ վստահում եք իրեն և հավատում եք իր խոսքերին
  • Կենտրոնացե’ք զգացողությունների վրա, թե ինչպես է երեխան իրեն զգում բռնության արդյունքում, փորձե’ք ուշադիր լինել հետևանքների նկատմամբ
  • Վանե’ք ամոթի և մեղքի զգացումը երեխայի մոտ
  • Անցկացրե’ք ժամանակ նրա հետ, խրախուսե’ք, որ երեխան խոսի
  • Համոզվե’ք, որ երեխան գիտի, որ Ձեր սերն ու աջակցությունն անփոփոխ և հաստատուն են

ՀԵՏԵՎԵՔ ՄԵԶ

© 2016 Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս, ռադիո եւ հեռուստաընթերցումների դեպքում, հղումը serakanutyun.org-ին պարտադիր է: Serakanutyun.org- ի հեղինակային հոդվածները, լուսանկարներն արտատպելու համար պարտադիր է ստանալ գրավոր համաձայնությունը:

  • Մեր մասին
  • Ինչպես խոսել երեխայի հետ սեռականության մասին
  • Ինչպես հղել մեզ հարց
  • Կապ